Khương Quỳ: Ám hương

Cựu thì nguyệt sắc,
Toán kỷ phiên chiếu ngã,
Mai biên xuy địch.
Hoán khởi ngọc nhân,
Bất quản thanh hàn dữ phan trích.
Hà Tốn nhi kim tiệm lão,
Đô vong khước xuân phong từ bút.
Đãn quái đắc trúc ngoại sơ hoa,
Hương lãnh nhập dao tịch.

Giang quốc,
Chính tịch tịch.
Thán ký dữ lộ dao,
Dạ tuyết sơ tích.
Thuý tôn dị khấp,
Hồng ngạc vô ngôn cảnh tương ức.
Trường ký tằng huề thủ xứ,
Thiên thụ áp Tây hồ hàn bích.
Hựu phiến phiến, xuy tận dã,
Kỷ thì kiến đắc.

Ám hương là một từ khúc do Khương Quỳ đời Tống tự sáng tác. "Ám hương" có nghĩa là hương thầm. Khương Quỳ sáng tác hai bài từ, Ám hương và Sơ ảnh vào một mùa đông ở bên Thạch hồ ở Tô Châu. Từ là một thể loại nghệ thuật rất đặc biệt. Từ là sự kết hợp hài hòa kỳ lạ giữa thơ và nhạc. Thông thường người ta hay bàn về tính thơ của từ và bỏ qua phần nhạc của nó. Có bốn cách dịch một bài từ. Cách thứ nhất là dịch từ thành một bài thơ. Cách làm này là một cách diễn Nôm từ, và làm mất hết tích chất của một bài từ. Cách thứ hai là dịch từ thành một bài từ. Cách dịch này giữ nguyên phần từ phổ của một bài từ, có nghĩa là giữ nguyên luật bằng trắc và vần của từ. Cách này khiến bản dịch giữ được tính chất phần thơ của từ nhưng lại làm mất tính chất nhạc của nó. Hơn nữa việc áp luật từ vào tiếng Việt vẫn chưa cho thấy thành quả rõ rệt như việc áp dụng luật thơ tạo ra thơ Đường luật bằng tiếng Việt. Cho đến nay có không nhiều các bài từ được làm bằng tiếng Việt và từ điệu cũng không phong phú. Cá nhân tôi khi đọc điệu từ, chẳng hạn Hoán khê sa cảm thấy rất khó cảm thụ vì ba vần thanh bằng liên tiếp nhau và mỗi câu lại thuân thủ như thơ Đường luật, đọc bỗng nhiên cảm thấy ngang xương. Tôi nghĩ đó bởi vì từ không phải là thơ mà là khúc ca. Cách thứ ba là dịch từ thành một khúc ca. Cách dịch này giữ được phần nhạc của từ, nhưng lại làm mất quy luật bằng trắc và vần của từ. Cách thứ tư là cách dịch kết hợp cách thứ hai và thứ ba. Đây là cách dịch tuyệt vời nhất, nhưng từ trước đến nay chưa thấy ai có thể làm được. Cách thứ ba cũng chưa thấy có ai thử. Cách dịch thứ hai của bài Ám hương có thể xem trên Thi viện. Ở đây cũng cần phải nói là bản dịch trên Thi viện tuy đã cố gắng tuân thủ từ phổ của bài Ám hương, nhưng bản dịch đấy đôi chỗ vẫn bỏ qua luật bằng trắc bắt buộc của bài Ám hương, như âm tiết đầu tiên của câu thứ hai bắt buộc phải là thanh trắc. Từ phổ của bài Ám hương có thể thấy trong Khâm định từ phổ, như hình dưới đây


Bên cạch từ phổ, bài từ còn có nhạc phổ. Nhạc phổ của bài Ám hương hiện nay vẫn còn lưu nguyên vẹn trong Bạch Thạch đạo nhân ca khúc, như hình trên bên phải. Bản nhạc phổ này được viết dưới dạng cống xế phổ. Tôi thử dịch bài Ám hương này theo cách thứ ba, theo nhạc phổ đã được Lý Miễn khảo đính và dịch ra ký hiệu nhạc phương Tây từ bản nhạc phổ trên. Đây là bản thử nghiệm vì tôi không có đoan chắc là phần chuyển ngữ ra tiếng Việt có đủ tốt để có thể hát được. Rất hy vọng được nghe góp ý và nhận xét để có thể rút kinh nghiệm cho những thể nghiệm khác trong quá trình phiên dịch từ ra tiếng Việt.

Đây là bản nhạc Ám hương do Lý Miễn xướng hát