Lý Bạch: Quan san nguyệt

QUAN SAN NGUYỆT

LÝ BẠCH

關 山 月

明 月 出 天 山
蒼 茫 雲 海 間
長 風 幾 萬 里 　
吹 度 玉 門 關
漢 下 白 登 道 　
胡 窺 青 海 灣
由 來 征 戰 地 　
不 見 有 人 還
戍 客 望 邊 色
思 歸 多 苦 顏
高 樓 當 此 夜
歎 息 未 應 閒
李 白

Quan san nguyệt

Minh nguyệt xuất Thiên san
Thương mang vân hải gian
Trường phong kỷ vạn lý
Xuy độ Ngọc môn quan
Hán hạ Bạch đăng đạo
Hồ khuy Thanh hải loan
Do lai chinh chiến địa
Bất kiến hữu nhân hoàn
Thú khách vọng biên sắc
Tư quy đa khổ nhan
Cao lâu đương thử dạ
Thán tức vị ưng nhàn
Lý Bạch

Trăng quan san

Trăng sáng ló Thiên san
Mênh mang mây núi ngàn
Gió lùa bao vạn dặm
Tới ải Ngọc môn quan
Quân Hán Bạch đăng trấn
Rợ Hồ Thanh hải càn
Xưa nay nơi chiến địa
Mấy kẻ về an toàn
Khách thú ngắm biên tái
Nhớ nhà mặt khổ nhăn
Lầu cao đương tối đấy
Có kẻ không ngừng than
(Đông A dịch)

Tôi thích đọc "quan san" hơn là "quan sơn". Hai vần trùng nhau, âm hưởng dài, tạo cảm giác man mác. Dẫu có không hiểu "quan san" có nghĩa gì thì đọc lên vẫn thấy buồn buồn, như lau sậy xào xạc, như hơi thu hiu hắt, như biên tái chiều buông. Trăng quan san, màu quan san là trăng gì, màu gì, có thể ta không biết, nhưng cảm giác buồn thì không sao tránh được. Chữ nghĩa thật kỳ lạ. Nhạc phủ xếp Quan san nguyệt là "hoành xúy khúc", vốn không có lời, người đời nhân theo chủ đề ly biệt thương cảm nơi quan san biên tái làm thơ, viết thành tên bài Quan san nguyệt. Tôi chưa một lần lên dãy Thiên san, chưa một lần ngắm trăng biên tái, nghe khúc Trăng quan san thấy man mác quạnh hiu. Trăng từ ngàn xưa đều vậy, có nơi nào khác nơi nào, mà sao nơi quan san riêng lại nhuốm màu thương cảm biệt ly ?

"Đêm nay tôi ngắm trăng
Và nhìn chòm Mão lặn
Nửa đêm giờ đã sang
Tuổi trẻ còn đâu nữa
Lẻ loi tôi trên giường"
(Thơ Sappho, Đông A dịch)

Nàng Muse thứ mười của Hy Lạp cô quạnh trong ánh trăng. Nhưng đó là ánh trăng trên đảo Lesbos, đâu đã phải trăng quan san. Đó là sự cô độc của thời gian. Đó không phải là tịch liêu của không gian. Càng bao la, càng mênh mang, càng bát ngát càng hiu hắt tịch liêu. Con người chìm trong không gian vô hạn đó, lại chưa thể hòa đồng nhất thể với vạn vật, tách biệt, đối lập thành một chủ thể riêng rẽ với xung quanh, kết cục thành cô liêu. Đó phải chăng là trăng quan san? Một hình, một bóng giữa non nước mây ngàn nơi quan san vạn lý.