Đỗ quyên

Đỗ quyên nở hoa vào cuối xuân. Nghe nói khi nào cuốc kêu thì đỗ quyên nở hoa. Hoa đỏ như máu, như tiếng cuốc kêu rỏ máu. Ở Việt Nam đỗ quyên nở hoa cả vào dịp Tết. Như vậy đỗ quyên ở Việt Nam nở khác thời, không đợi cuốc kêu. Hoặc giả Việt Nam không có ai nhớ nước khóc rỏ máu để hoa nở nhớ người. Văn Thiên Tường có câu thơ: "Tòng kim biệt khước Giang Nam lộ / Hóa tác đề quyên đái huyết quy", Từ nay giã biệt Giang Nam mãi / Hóa cuốc về kêu rỏ máu trường, câu thơ bi hùng.

Quảng quần phương phổ nói rằng đỗ quyên còn có tên là sơn thạch lựu, ánh sơn hồng. Cứ nhớ thạch lựu (giống Phiên) là quả ổi. Không nhớ hoa ổi như thế nào, nhưng chắc chắn không phải màu đỏ. Hoa lựu màu đỏ, nở đầu mùa hè. Chợ vẫn còn bán lựu, nhưng không mấy ai ăn.

Quảng quần phương phổ chép rất nhiều thơ về đỗ quyên. Nhật Bản có tập thơ Đỗ quyên đá, tập hợp các bài tanka về đề tài đồng tính luyến ái. Không rõ có liên quan như thế nào.

Đây là một bài thơ được chép trong Quảng quần phương phổ. Bài thơ của Dương Vạn Lý có tên Đỗ quyên hoa:

Khấp lộ đề hồng tác ma sanh
Khai thì thiên trị đỗ quyên thanh
Đỗ quyên khẩu huyết năng đa thiểu
Khủng thị trưng nhân lệ trích thành

Tôi dịch bài thơ này như sau:

Rỏ máu khóc sương đâu cớ sanh
Nở toàn vào lúc cuốc kêu quanh
Cuốc ra rả máu bao nhiêu đấy
Sợ đúng người đi lệ nhỏ thành

"Khấp lộ" là giọt sương đọng như giọt nước mắt. Lý Hạ có câu thơ: "Phù dung khấp lộ, hương lan tiếu". Giọt sương đậu trên lá sen như giọt nước mắt của hoa sen. "Khấp" là khóc không thành tiếng, "đề" là khóc thành tiếng. Khóc không ra tiếng thì nhỏ lệ, khóc thành tiếng thì thổ ra máu. Giọt sương trên cánh hoa, màu đỏ của hoa như nước mắt rơi, như máu rỏ. Ngắm hoa đỗ quyên mà thấy sợ trong lòng.

Có hoa đỗ quyên màu trắng. Chẳng biết có ý tứ gì không? Chẳng biết có phải vậy mà lẵng hoa đỗ quyên đỏ cài xen đỗ quyên trắng?