Thư pháp "Sắc xuân"

Tôi luôn cảm thấy khó khăn khi thưởng thức thư pháp. Đọc các tiểu thuyết khi viết về thư pháp cảm thấy rất thích thú. Nào là bức thư pháp như cho thấy uất hận trào ra đầu ngọn bút, nào là như một đường kiếm tuyệt luân [đường kiếm như thế nào là một đường kiếm tuyệt luân? đây là một sự so sánh giữa cái hai cái đều chưa biết và chưa hiểu]... Nhưng quả thật là đọc thế biết thế chứ tôi chưa từng được nhìn thấy một bức thư pháp nào cho tôi cảm giác uất hận trào ra đầu ngọn bút hay cảm xúc nào đó trào ra đầu ngọn bút, hay đơn giản nhất là mực đen trào ra đầu ngọn bút. Có thể tôi thực sự không cảm được thư pháp.

Như vậy hẳn thưởng thức thư pháp là thưởng thức tâm trạng của người viết chữ qua nét chữ, con chữ và nghĩa chữ. Người thưởng thức tái tạo lại cảm xúc của người viết chữ qua những gì được thể hiện trên bức thư pháp, cả về hình họa lẫn ngữ nghĩa văn chương. Nhưng có điểm rất không rõ ràng là cái cảm xúc tái tạo đó không có bất cứ một minh chứng nào để cho thấy nó đích thực là cảm xúc của người viết chữ, thậm chí nó có thể không duy nhất và cũng có thể biến đổi theo thời gian, theo tâm trạng của người thưởng thức. Có nghĩa đây chính là sự mù mờ, bất định, tiên nghiệm của nghệ thuật, những điều luôn đem lại cho tôi cảm giác bất an về nghệ thuật. về sự cáo chung của nó. Trái với nghệ thuật, khoa học luôn đem lại cho tôi cảm giác yên tâm, bình ổn vì tính logic, tính chặt chẽ và tính tiến hóa của nó.

Tôi tới Viện Hán Nôm xem triển lãm thư pháp Sắc xuân. Đây là một cuộc trưng bày nhỏ về thư pháp. Có độ khoảng hơn chục tấm thư pháp. Tôi không đếm chính xác, ước lượng như vậy. Nơi triển lãm xen lẫn các hoạt động khác của Viện Hán Nôm như trả tiền nhuận bút các bài viết đăng tạp chí nào đó của Viện. Có bàn viết để tác giả (tôi đoán thế) viết thư pháp cho khách tham quan. Có một điều tôi không thích lắm là một số bức thư pháp được viết trên giấy đỏ. Tôi cũng không hiểu tại sao tôi không thích thư pháp mực đen giấy đỏ. Tôi thấy chúng tẻ nhạt. Tôi rất khó hình dung bức thư pháp mực đen giấy đỏ có thể treo trong nhà trừ trên bàn thờ. Tôi vẫn thích thư pháp viết trên lụa, hay trên giấy không có màu đỏ. Tôi không biết sau cuộc triển lãm các bức thư pháp viết trên giấy đỏ sẽ đi đâu, nhưng nếu vứt đi thì rất phí công sức, nhưng để công chúng mua thì cũng rất khó vì màu đỏ rất khó treo trong nhà. Tôi nghĩ vậy nhưng cũng có thể là tôi sai. Tôi nghĩ tới tính thương mại của nghệ thuật. Nghệ thuật và thương mại luôn mâu thuẫn với nhau, nhưng nghệ thuật không bán được là nghệ thuật có nguy cơ chết. Cuộc triển lãm không đề giá tiền các bức thư pháp, nên tôi không rõ các bức thư pháp trưng bày không bán hay có bán mà không đề giá. Tôi rất không thích kiểu báo chí hay viết xin chữ, cho chữ. Thậm chí có lần tôi đọc ở đâu đó một bài báo phóng viên kể chuyện tới nhà một nhà thư pháp nổi tiếng xin chữ, nhà thư pháp này bảo anh phóng viên thắp hương lên bàn thờ xin chữ. Tôi đọc mà phì cười vì sự huyền hoặc mà dường như pha màu bịp của nó. Tôi không hiểu tại sao lại có cái cơ chế xin - cho ở đây. Đấy không phải là một thứ lễ hay là một thứ phong cách. Tác giả và người mua cần phải bình đẳng trong thương vụ nghệ thuật. Nhưng ở đây có một điểm khuyết rất lớn trong thẩm mỹ thư pháp của xin -cho. Khi tôi xin một nhà thư pháp nào đấy viết cho chữ nào đấy, thì ngữ nghĩa của bức thư pháp do tôi xác định, còn thể hiện đường nét, cảm xúc viết lại do nhà thư pháp xác định. Như vậy bức thư pháp bị xé ra làm hai, cảm xúc ngữ nghĩa thuộc về tôi, cảm xúc hình họa thuộc về người viết chữ. Liệu người cho chữ có đồng cảm xúc với người xin chữ không? Khi viết chữ, người cho có cảm xúc như thế nào, có cùng mỹ cảm với người xin không? Tôi thấy rất khó có thể đồng cảm xúc.

Đây là một bức thư pháp tôi chụp trong triển lãm Sắc xuân. Chữ Long, Hiện long tại điền. Hiện long tại điền là hào thứ hai của quẻ Kiền, thể hiện khí thế đang lên của một con rồng như mặt trời lúc bình minh. Tôi có nhìn thấy con rồng đang bay lên không? Tôi có nhìn thấy cảm xúc của tác giả lúc viết không? Phần bên phải của chữ Long là hình ảnh con rồng bay. Phần bên trái là chữ nhục và chữ lập của chữ đồng được coi là hài âm của chữ long [tôi không chắc giải tự này có chuẩn không, nhưng hình ảnh con rồng đúng ở phần bên phải]. Thực ra tôi không thích chữ nhục viết không cân, nhưng có lẽ đây là ý đồ thẩm mỹ của người viết chữ, muốn tạo ra chút đăng đối với đuôi rồng. Một con rồng cong đuôi bò trên một cái bục, tôi hình dung như vậy. Tôi có gắng thử tìm nét chữ của tác giả, nhưng không nhìn ra. Dường như tác giả đã không viết chữ Long mà là viết rồi tô chữ Long. Đây cũng là điểm mà tôi không thích. Viết là viết chứ không phải là tô. Khi tô chữ cảm xúc của người tô như thế nào? Một công việc lặp đi lặp lại, tuy tỉ mẩn nhưng không có cảm hứng. Một con rồng bay phải là một con rồng cảm hứng.