Cuộc sống của những người khác

Trong bộ phim Cuộc sống của những người khác, một nhân vật trong phim, người đã tặng bản sonata dành cho một con người tốt cho nhân vật chính của bộ phim, đã tự tử. Cái chết của ông đã tác động rất nhiều đến nhân vật chính. Ông tự tử bởi vì ông nhận ra rằng mình bị theo dõi và nằm trong danh sách đen của cơ quan an ninh Stasi. Có thể hành động của ông trở nên khó hiểu với nhiều người. Tình thế của ông không phải là tình thế tuyệt vọng. Cho dù có bị theo dõi, có bị nằm trong danh sách đen, nhưng nếu mình không có làm gì thẹn với lòng thì đâu đến nỗi tuyệt vọng phải tự tử. Đáng hổ thẹn không phải là ông mà là những người theo dõi ông, những người lập ra bảng danh sách đen. Vậy tại sao ông lại tự tử?

Phẩm giá con người là một giá trị phổ quát của nhân loại. Con người sở dĩ là con người vì do có những phẩm giá của mình. Một khi phẩm giá con người bị xâm phạm, lại không có cơ hội hay điều kiện để bảo vệ phẩm giá của mình, con người chỉ còn cách dùng cái chết của mình để giữ lại phẩm giá con người cho mình. Khi bị theo dõi, cuộc sống riêng tư bị xâm phạm, phẩm giá con người cũng bị xúc phạm theo. Một motif quen thuộc thường thấy trong các tác phẩm nghệ thuật là người ta theo dõi anh ngay cả trong phòng ngủ. Trong tiểu thuyết Lâu đài của Kafka, lần làm tình đầu tiên giữa K. và Freida diễn ra dưới sự chứng kiến của hai tên giúp việc. Hai tên giúp việc đã lẵng nhẵng theo K. ở khắp mọi nơi. Hai tên giúp việc chính là hình tượng của những kẻ theo dõi. Trong bộ phim Cuộc sống của những người khác, người ta cũng theo dõi nhà soạn kịch ngay cả trong phòng ngủ. Trong một cuộc đối thoại giữa hai viên mật vụ nghe lén nhà soạn kịch trong phim, một viên mật vụ đã nói đùa: những người trí thức làm tình có khác gì với những người bình thường không. Làm tình là một ẩn dụ của cuộc sống riêng tư, của phẩm giá con người. Một nhân vật trong tiểu thuyết Phong nhũ phì đồn của Mạc Ngôn có một ước vọng là được ngủ với một nữ đảng viên. Y đã biết hết mùi vị các loại đàn bà, nhưng mùi vị của một đảng viên như thế nào thì y chưa biết. Niềm mong ước của y chính là câu hỏi khi là đảng viên phẩm giá con người có bị thay đổi không và nếu có thay đổi thì thay đổi như thế nào. Xâm phạm cuộc sống riêng tư của con người dường như là một khám phá lớn của thời hiện đại, cái thời như là một điều mỉa mai cá nhân được đề cao hơn bao giờ hết. Nhân danh con người, nhân danh cuộc sống của những người khác, người ta hủy hoại và xâm phạm cuộc sống riêng tư cũng của những con người. Trong những xâm phạm đấy, phẩm giá con người đã bị dày xéo và người ta không biết làm gì để có thể bảo vệ phẩm giá của mình ngoài cái chết. Cái chết như một tất yếu của thân phận con người.

Cuộc sống của những kẻ theo dõi chung cuộc rồi sẽ ra sao? Dường như văn học và nghệ thuật chưa khai phá những đối tượng này. Viên mật vụ trong bộ phim Cuộc sống của những người khác trở nên thất nghiệp và đi phát thư, báo. Đó không phải là một khám phá nghệ thuật, mà là một phản ánh hiện thực. Nước Đức sau khi thống nhất đã cấm vĩnh viễn những người cộng tác với cơ quan an ninh làm việc trong cơ quan của chính phủ. Hai viên giúp việc trong tiểu thuyết Lâu đài của Kafka lại trở thành những người bình thường. Cuộc sống của những kẻ theo dõi cũng là cuộc sống của những con người. Không phải điều gì chờ đợi họ ở ngày phán xét cuối cùng là quan trọng, mà cái quan trọng là khi xâm phạm cuộc sống riêng tư của những người khác, cuộc sống của chính bản thân họ sẽ ra sao, biến đổi như thế nào. Viên mật vụ trong bộ phim Cuộc sống của những người khác sống một cuộc sống cô quạnh. Nỗi cô đơn của y ngay cả trong đời sống tình dục. Một ả gái điếm đã không sẵn sàng ở lại với y trong một đêm dù y đã yêu cầu. Ai lại gọi ả giữa đêm hôm khuya khoắt thế, câu hỏi của viên mật vụ tựa như câu hỏi cho chính bản thân y.