Tuesday, November 27, 2007

Bản dịch Chiến tranh và Hòa bình

Nhân đang nhắc tới bản dịch tiếng Anh mới tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình của Tolstoy, tôi giở bản dịch tiếng Việt ra coi lại. Đây là bản dịch của Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành, Hoàng Thiếu Sơn và Thường Xuyên. Ngay từ trang đầu tiên, tôi phát hiện ra bản dịch tiếng Việt này không hoàn hảo so với bản tiếng Nga. Thế mà trước đây không biết. Bản dịch tiếng Việt bỏ hoàn toàn các từ lặp lại, nhất là động từ lặp lại ở thể quá khứ và hiện tại (thay thế bằng bổ ngữ "xưa nay" hay một bổ ngữ khác). Ví dụ:
- Tiếng Nga: ...
Австрия никогда не хотела и не хочет войны
Bản dịch tiếng Việt: ... nước Áo xưa nay không hề muốn có chiến tranh
Nguyên bản tiếng Nga có thể dịch là: ... nước Áo chưa bao giờ muốn và hiện cũng không muốn có chiến tranh. Ở đây có sự lặp lại động từ "muốn" ở thời quá khứ và thời hiện tại. Do đặc điểm riêng biệt của tiếng Nga, các động từ lặp lại ở các thì khác nhau mà không cần phải có trạng từ chỉ thời gian.

- Tiếng Nga: Англия с своим коммерческим духом не поймет и не может понять всю высоту души императора Александра
.
Bản dịch tiếng Việt: Nước Anh với cái đầu óc con buôn của nó sẽ không bao giờ hiểu nổi cái độ lượng như trời bể của hoàng đế Alecxandr.
Ở nguyên bản tiếng Nga động từ "hiểu" được lặp lại ở thể chưa hoàn thành và hoàn thành, thể hiện không hiểu và không thể hiểu nổi. Có thể dịch là: Nước Anh với cái đầu óc con buôn của nó không hiểu và không thể hiểu nổi toàn bộ sự cao cả của tâm hồn hoàng đế Alecxandr.

Trước đây tôi cứ ngỡ bản dịch tiếng Việt chuẩn. Giờ mới xem lại một trang đã thấy thê thảm quá.


Cập nhật 28/11/2007

Tôi tìm được một bài viết của Cao Xuân Hạo về dịch thuật, trong đó có nhắc tới chuyện dịch Chiến tranh và hòa bình. Tôi thấy quan điểm dịch thuật của Cao Xuân Hạo thể hiện qua bản dịch Chiến tranh và hòa bình, thật là một điều mỉa mai, lại rất giống với Mongault, người mà ông chê. Tôi thấy người ta thường khen Cao Xuân Hạo dịch Chiến tranh và hòa bình, nhưng giờ đây tôi rất ngờ những lời khen đấy. Tôi nghĩ rằng những người khen bản dịch của Cao Xuân Hạo rất có thể là những người chưa bao giờ nhìn bản gốc tiếng Nga.

Tôi copy lại bài viết của Cao Xuân Hạo để làm tài liệu. Bài đăng trên Tia sáng.

Bàn về dịch thuật - Cao Xuân Hạo
15:39:05 02/12/2005

Năm ngoái và năm kia có hai cuộc hội nghị về dịch thuật, trong đó không có được mấy người thực sự có kinh nghiêm và có tri thức về nghề này. Cho nên người ta cứ nhắc đến những lý thuyết đã quá lạc hậu như thuyết Tín - Đạt- Nhã, nghe rất sốt ruột, trong khi lý luận về dịch thuật ngày nay đã vượt qua những giai đoạn ấy từ bao nhiêu thế kỷ rồi.

Trong hàng trăm cuốn sách về dịch thuật được xuất bản từ trước đến nay ở nhiều nước, không còn ai không nhất trí với những tác giả có tri thức chuyên môn về ngành này: một bản dịch phải trung thành về mọi phương diện với nguyên bản, kể cả giá trị nghệ thuật (và có thể nhấn mạnh thêm: nhất là về giá trị nghệ thuật).
Vì nếu nguyên tác là một tuyệt tác của văn chương nhân loại cổ kim, mà bản dịch lại là một thứ văn viết dở đến nỗi chẳng ai buồn đọc, thì không có cách gì nói rằng đó là một bản dịch "trung thành" được, dù nó có công phu đến đâu, có theo sát nguyên tác đến đâu chăng nữa.
Nhân thể cũng xin nói ngay rằng dịch sát từng chữ là cách tốt nhất để dịch sai và dịch dở. Và chính vì quan niệm sai về nghệ thuật dịch mà các nhà nho Trung Quốc đặt bày ra ba cái tiêu chuẩn tín, đạt, nhã ngớ ngẩn kia. Sở dĩ họ thấy cần thêm vào hai cái chữ bậy bạ kia chính là vì họ hiểu nghĩa chữ tín là “sát từng chữ”. Cho nên họ thấy phải thêm đạt, để nói rằng bản dịch phải đạt được những yêu cầu về ngữ pháp, về văn phong, về tu từ học của thứ tiếng được dùng để dịch. Nhưng chẳng lẽ một bản dịch trong đó dịch giả viết sai ngữ pháp, vụng về về văn phong, vô vị về tu từ, lại có thề gọi là “trung thành” với nguyên tác được?
Nhưng buồn cười hơn cả là chữ nhã. Sao một bản dịch lại nhất thiết phải nhã ? Chẳng lẽ nguyên tác được viết với một văn phong thô lỗ, cục cằn, sù sì (một cách có chủ ý) lại phải dịch thành một văn bản tao nhã, chải chuốt, ngọt ngào ? Nếu thế thì còn đâu là tín (trung thành)?
Ở nước ta có một học giả chuyên về văn học Trung Quốc là GS. Trương Chính, đã từng dịch nhiều tác phẩm của Lỗ Tấn, có nói một câu chí lý về phương pháp dịch thuật. Thay vì nhắc lại ba tiêu chuẩn tín, đạt, nhã mà ông thuộc hơn bất kỳ ai, ông viết: Cách tốt nhất để dịch cho đúng và cho hay một câu tiếng nước ngoài sang tiếng Việt là thử hình dung xem trong một hoàn cảnh tương tự người Việt sẽ nói như thế nào, viết như thế nào.
Theo tôi, câu nói này tóm tắt được một cách hết sức chính xác tất cả cái công việc phức tạp và khó khăn mà người dịch phải thực hiện cho được.
Hồi chúng tôi dịch Chiến tranh và Hòa bình của L. Tolstoy, bản tiếng Pháp đầu tiên mà chúng tôi dùng để tham khảo là bản dịch của Henri Mongault, bản có tiếng nhất và được tái bản nhiều lần nhất ở Pháp. Nhưng khi chúng tôi đọc lời nói đầu của dịch giả, chúng tôi đâm nghi, vì những lời chê bai quá nặng nề của Mongault đối với tác giả, người mà cả thế giới tôn sùng như một đại văn hào. Mongault nói rằng “Tolstoy không biết cách viết văn”, rằng “Chiến tranh và Hòa bình giống như một con gấu mới đẻ chưa được mẹ nó liếm cho sạch (un ours mal léché)”, “có quá nhiều chỗ viết lủng củng, văn bất thành cú”, cho nên "người dịch buộc lòng phải sửa lại nhiều câu, nhiều đoạn, và thậm chí phải bỏ hẳn những đoạn không thể nào chấp nhận được”.
Dịch giả ấy quên mất rằng cái mà công chúng độc giả cần là đọc Tolstoy, chứ không phải đọc H. Mongault, dù dịch giả này viết văn hay hơn Tolstoy đến đâu chăng nữa, và những lời chê bai của ông có chính xác đến đâu chăng nữa, thì đó cũng không phải là việc của ông ta. Việc của ông ta là dịch cho trung thành, có thế thôi. Nếu đã thấy Tolstoy chưa biết viết văn, thì đừng dịch Tolstoy nữa, cho nó đỡ phí công.
Về sau chúng tôi tìm được một bản dịch tiếng Pháp tốt hơn nhiều, của một dịch giả người Nga, Elizabeth Guertik, cũng được một nhà xuất bản lớn của Pháp ấn hành. Đối chiếu hai bản dịch, chúng tôi thấy bản sau không sửa hay bỏ đoạn nào, cũng không thấy có đoạn nào cho thấy tác giả “không biết viết văn”. Riêng có đoạn sau đây đáng cho chúng ta suy ngẫm về cách dịch.
Trong thiên nói về trận Borodino có đoạn tả một đoàn xe chở thương binh từ tiền tuyến về, trong đoàn xe có một lão đánh xe tên là Tit (chép đúng chính tả tiếng Nga hay tiếng Pháp cũng thế). Những người đánh xe khác trong đoàn tải thương cứ gọi tên ông Tít lên mà trêu đùa. Nguyên bản tiếng Nga là :
– Tít ! Ê Tit, stupaj molotit’! (và sau đó cả đoàn xe cười phá lên)
Bản tiếng Pháp của H. Mongault dịch đúng nghĩa của câu tiếng Nga là:
– Tit ! Eh Tit, vas battre le blé! (= Tit ơi! Hãy đi mà đập lúa đi!)
Bản tiếng Pháp của E. Guertik dịch khác hẳn nguyên bản:
- Tit ! Eh Tit, vas voir ta petite! (= Tít ơi! Hãy đi thăm bồ nhí đi)
Tại sao có sự khác nhau này trong cách dịch của hai dịch giả?
Nếu dịch như H. Mongault thì câu tiếng Pháp chuyển đạt hoàn toàn đúng nghĩa của câu tiếng Nga. Vậy thì tại sao E. Guertik lại dịch khác đi như vậy? Câu trả lời chẳng có gì khó tìm, nếu chú ý đến tiếng cười rộ của cả đoàn xe. Vậy họ cười vì cái gì ? Vì sự trùng lặp (ngẫu nhiên) giữa cái tên của ông Títâm tiết cuối (có trọng âm) của chữ molotit’. Dịch giả Nga có quan tâm đến chi tiết này, trong khi dịch giả Pháp thì không.
Nhưng nếu không có cái chi tiết tưởng như vụn vặt ấy, thì làm sao cắt nghĩa được tiếng cười rộ lên trong đoàn xe tải thương? Bản dịch của E. Guertik hơn bản của Mongault chính là ở chỗ như vậy.
Cho nên chúng tôi đã bắt chước cách làm của bản Guertik, đi tìm một từ đồng âm với Tít, chứ không thấy cần dịch đúng nghĩa câu stupai molotit’ trong tiếng Nga như Mongault đã làm. Trước người dịch thuật có khi có những trường hợp phải chọn một trong hai cách dịch: hy sinh cái gì không cần thiết để giữ lại cái gì cần thiết hơn.
Ở đây, noi theo gương của Guertik, chúng tôi đã dịch câu trên bằng câu:
- Ông Tít! Ông Tít ơi, mắt ông nhắm tít!
Như vậy chúng tôi đã chọn cách hy sinh phần nghĩa để giữ lại phần âm là phần quan trọng hơn, vì chính phần này gây nên tiếng cười của những người đánh xe tải thương trong đoạn truyện.
Những sự lựa chọn như thế thường thấy trong những trường hợp hình thức âm thanh có một vai trò nổi trội hơn cả ý nghĩa, chẳng hạn trong thơ hay trong ca dao và tục ngữ.
Sức thuyết phục của những câu tục ngữ sở dĩ có được, một phần lớn là nhờ hiện tượng hiệp vần và song đối trong loại văn bản này.
Ngay như câu Traduttore – traditore vừa dẫn ở đầu bài này (gồm hai danh từ) ta cũng thấy người Pháp khi dịch đã phải chuyển thành hai vị từ (verbes): Traduire, c’est trahir để giữ lại phần hình thức (phép hiệp vần): nếu người Ý muốn cho -ore hiệp vần với –ore, thì người Pháp cũng muốn cho -uire hiệp vần với -ir: ở đây đặc trưng ngữ pháp (từ loại) bị hy sinh cho phép hiệp vần.
Có lẽ trong thơ phần hình thức (âm hưởng, khổ thơ) lại còn quan trọng hơn nữa. Tôi không bao giờ quên được những câu thơ lục bát đậm đà hương vị ca dao mà bạn tôi, nhà thơ Thúc Hà1 đã dùng để dịch những câu dân ca Nga mà A. S. Pushkin dùng làm đề từ trong truyện Con gái viên đại úy mà tôi đã dịch phần văn xuôi:
Êm thay buổi mới làm quen,
Xinh xinh cô gái dịu hiền bên ta;
Buồn thay cái phút lìa xa,
Buồn như ta với hồn ta giã từ.
Giả sử mấy câu này mà dịch bằng văn xuôi thì đoạn đề từ này sẽ mất ít nhất là một nửa thi vị của nó. Và mặc dầu thơ lục bát rất đậm màu ca dao Việt Nam, mấy câu trên cũng vẫn không có chút gì lạc lõng trong văn cảnh dân ca Nga, tuy Thúc Hà đã bám rất sát vào nghĩa nguyên văn.
Dù sao, những vấn đề liên quan đến dịch thơ cũng rất khác những vấn đề được đặt ra cho việc dịch văn xuôi, vì theo lý thuyết của R. Jakobson, thi ca có một chức năng không giống như ngôn ngữ văn xuôi mà ta sử dụng trong giao tiếp hàng ngày. Văn xuôi mà chúng ta, cũng như ông Jourdain trong vở hài kịch Trưởng giả học làm sang của Molière, sáng tác hàng ngày một cách vô thức và hồn nhiên, thi ca là một nghệ thuật mà bí quyết nằm trong việc: "phóng chiếu trục tương đồng lên trục tiếp nối”2.

Như vậy tất cả những điều đã nói trên đây đều chỉ có thể có giá trị ít nhiều trong lĩnh vực dịch thuật văn xuôi. Và ở đây chúng tôi cũng chỉ nói đến "trực dịch” hiểu theo nghĩa hẹp nhất, chứ không nói đến những thể loại khác cũng hay được gọi bằng những thuật ngữ như "dịch”, “phiên dịch”, “phỏng dịch”, “phóng tác”, “thuật lại”, “kể lại”, “chấp bút” v.v...

Cao Xuân Hạo


15 comments:

  1. @Huyen Suong: đó là nhược điểm không phải chỉ của bản dịch tiếng Việt, mà nói chung đó là một thứ phong cách Flaubert, như Wood viết trong bài điểm sách về bản dịch tiếng Anh mới của Chiến tranh và hòa bình. Wood viết Flaubert chống lại lối viết lặp lại các từ, ông đập chúng như đập muỗi. Đó là một lối dịch trang nhã, trơn tru và dễ đọc, nhưng cũng vì vậy mà làm mất bản sắc văn phong. Ngay trong ví dụ tôi đưa ra, động từ "muốn" được lặp lại, một ở thời quá khứ và một ở thời hiện tại, cho thấy sự chán nản không muốn nói đến nước Áo ngay cả khi phải nói về nó. Bản dịch tiếng Việt dịch được đúng nghĩa, nhưng đã làm mất đi văn phong lặp lại, thể hiện sự chán ngán phải nói này. Ví dụ thứ hai tôi đưa ra còn phức tạp hơn, vì ngoài sự lặp lại động từ "hiểu", ở đấy còn cả một cặp từ đối nhau дух - душа như thể hiện sự khác nhau căn bản về tâm hồn giữa nước Anh và nước Nga, mà nước Anh chẳng bao giờ hiểu được.

    ReplyDelete
  2. Tớ thấy trong 2 ví dụ bạn đưa ra, chỉ có ví dụ 2 là dịch không chuẩn lắm, còn ví dụ 1 về mặt ngữ nghĩa thế là ổn. "Chưa bao giờ muốn và hiện cũng không muốn có chiến tranh" theo tớ thì cũng tương đương với "xưa nay không hề muốn". Đương nhiên, câu có động từ "хочеть" lặp lại thì mang sắc thái khác một chút, hàm ý nhấn mạnh hơn.
    Có lẽ dịch giả cảm thấy nếu cứ dịch y theo nguyên tác tiếng Nga thì văn trở nên nặng nề (một cách không cần thiết trong văn cảnh đó), nên tìm những cụm từ tương đương để thay thế chăng? Tớ nghĩ chủ quan thế thôi, tớ chưa đọc bản gốc tiếng Nga, nên thật ra cũng không rõ văn cảnh thế nào.
    Blog này thú vị quá, cảm ơn bạn Đông A nhé.

    ReplyDelete
  3. Em "Hiện rất muốn và mãi mãi muốn" giỏi nhiều ngoại ngữ (ngoài tầm với) để đọc bản gốc những tác phẩm hay ! Cám ơn bác Dong A! Hóa ra mua sách kén tác giả rồi kén dịch giả vẫn chưa ổn.

    ReplyDelete
  4. Bạn Đông A thân mến, tôi thấy hơi bất bình khi bạn chê bác CXH với hai ví dụ đó. Ở ví dụ thứ nhất cách dịch của bác CXH theo tôi nghĩ còn hay hơn cách mà bạn muốn dịch, vì nghe không cứng nhắc. Vả lại trong câu đó, ngữ pháp tiếng Nga không thể không lặp từ, để phân biệt giữa quá khứ và hiện tại, chứ không phải là một dụng ý lặp từ để tạo hiệu quả nhấn mạnh, vậy nên CXH dùng "xưa nay" để thay thế cho việc phải chia động từ ở thời quá khứ và hiện tại là thỏa đáng. Ở ví dụ thứ hai thì dịch như thế quả có mất một chút sắc thái nhấn mạnh. Tuy nhiên bạn dịch là Nước Anh ... không hiểu thì cũng chưa hoàn toàn chuẩn, vì động từ понять là động từ thể hoàn thành - khi đã chia, phải hiểu là ở thời tương lai - và phải dịch là "sẽ không hiểu và không thể hiểu". Vấn đề thứ hai là có những quan điểm dịch thuật khác nhau, hiện nay nhiều người cho rằng dịch phải bám thật sát từ, nhưng như vậy chưa chắc đã là tốt, vì đôi khi người đọc Việt sẽ cảm thấy văn quá Tây, đọc khó vào. Cái đó gọi là sự lệ thuộc quá mức vào văn bản, mà nhiều khi do sự khác biệt của các văn hóa, của các hệ ngôn ngữ bạn sẽ không thể tuân thủ. Nhưng nếu một người theo quan điểm này làm thật tốt thì cũng vẫn có thể có một bản dịch hay. Có một quan điểm dịch khác là phải làm nên một bản dịch với ngôn ngữ thuần Việt, có lẽ bác CXH theo tinh thần này. Điều quan trọng là bản dịch phải truyền tải đúng tinh thần của nguyên bản, cái hồn của nguyên bản, không sai lạc nội dung, mặc dù cách diễn đạt có thể khác. Tôi thấy bản dịch của CXH nhìn chung đã đạt tinh thần này và rất xứng đáng được khen ngợi.Tôi không thấy quan điểm dịch nào trong hai quan điểm trên đây là sai, cái quan trọng là sản phẩm của quan điểm đó đạt đến mức độ nào. Một bản dịch chắc chắn không thể nào chuyển trọn vẹn nguyên tác sang ngôn ngữ khác, chúng ta chỉ nên chấp nhận một cách tương đối thôi.

    ReplyDelete
  5. Còn về việc bác CXH dịch всю высоту души... thành "độ lượng trời bể" chứ không phải là "toàn bộ sự cao cả của tâm hồn" như bạn thì có lẽ tôi cần phải xem lại cả đoạn văn (thú thực là đọc lâu rồi quên), có thể vì ngữ cảnh cho phép dịch giả hiểu như vậy. Dù sao thì cách diễn đạt của bác CXH nghe ít cứng nhắc hơn của bạn. Vả lại khi dịch lại câu đó bạn cũng làm mất mát, không thể giữ được mối liên kết giữa дух và душа kia mà. Chả lẽ lại dịch là "tinh thần con buôn"; "đầu óc con buôn" nghe hay hơn chứ nhỉ. Và trong tiếng Việt, "tinh thần" với "tâm hồn" cũng không tạo hiệu quả của một cặp từ như дух và душа như trong tiếng Nga.

    ReplyDelete
  6. Học thêm được một tý :D

    ReplyDelete
  7. Tớ vừa đọc cái đoạn đấy ở cả bản tiếng Nga và bản tiếng Việt. Hoàn toàn đồng ý với bạn. Ở ví dụ thứ hai thì nhờ bạn chỉ ra tớ mới để ý đến cặp đối ấy. Cảm ơn bạn một lần nữa.
    Đọc qua blog bạn, thấy bạn thông thạo nhiều ngôn ngữ, tớ phục lắm. Bạn có thể cho biết sơ phương pháp của bạn khi tiếp cận một ngôn ngữ không? Vì một số lý do nên tớ cũng phải học vài ngoại ngữ. Có điều hình như tớ học không đúng cách, nên linh tinh lắm. Tớ rất mong có thể cảm nhận được cái hay, cái đẹp của nguyên tác, nhưng thấy cũng khó quá.

    ReplyDelete
  8. Bạn ơi, cái ông nói tác phẩm như "con gấu mới đẻ chưa được mẹ liếm sạch lông" là một người nước ngoài, còn bản dịch mà bác Hạo khen lại là của một người Nga, dịch giả này theo tôi sẽ hiểu tiếng Nga hơn cái ông kia là cái chắc. Tại sao tôi phải thấy nó là "con gấu chưa liếm sạch lông" khi chưa chắc một người Nga am hiểu đã cảm thấy như vậy. Còn về CXH, khi ông sang Nga, có khá nhiều người Nga kinh ngạc về sự am hiểu và khả năng tiếng Nga của ông. Vấn đề ở đây chỉ là ông có quan niệm về dịch thuật không như bạn, và ông ấy đã làm rất tốt trên những nguyên tắc của mình. Không thể nói đây là bản dịch "thê thảm". Tôi không ủng hộ ông Hạo trong mọi vấn đề, nhưng phải công nhận sự thật là ông rất giỏi, và các bản dịch tiếng Nga của ông xứng đáng để được ngưỡng mộ. Tôi chưa đối chiếu bản dịch CTVHB, nhưng đã đối chiếu những bản khác, và vô cùng thán phục. Không thể dựa trên ý kiến của một dịch giả người Pháp chưa chắc đã hiểu hết Tolstoy để nói rằng văn của ông phải giống con gấu mới đẻ chưa được mẹ liếm sạch lông.

    ReplyDelete
  9. @sonata: Tôi nghĩ rằng độc giả chẳng có nhiều quyền lựa chọn khi bản dịch là độc bản. Vấn đề ở đây, tôi nghĩ, trách nhiệm thuộc về các nhà phê bình. Một khác phẩm vào hàng kinh điển bậc nhất trên thế giới mà đến nay không có nghiên cứu phê bình bản dịch, dù là khen hay chê, thì có thể nói rẳng ở Việt Nam không có ngành phê bình văn học.

    ReplyDelete
  10. @Kiều Vân: tôi nghĩ đơn giản nhất là khi đọc bản dịch Chiến tranh và Hòa bình, bạn có cảm thấy tác phẩm như "một con gấu mới đẻ chưa được mẹ liếm cho sạch" không? Nếu bạn cảm thấy thế thì đấy có thể là một bản dịch tốt. Còn nếu bạn không cảm thấy thế thì đấy chắc chắn là một bản dịch tồi. Cái mà độc giả cần đọc là văn của Tolstoy, chứ không phải là một thứ văn của Tolstoy trong sự tưởng tượng xem người Việt trong hoàn cảnh tương tự nói như thế nào.

    ReplyDelete
  11. Đúng là bản dịch này đã không lặp lại được từ sotrnui (máy tự nhiên dở chứng không viết được tiếng Nga), mà dịch cho lặp lại được mà vẫn hay quả là khó, tôi thử để từ xanh mọng vào cả ba chỗ đều không thấy hay ho gì. Nếu dịch sát nghĩa từ của đoạn này tôi e rằng bạn sẽ không cảm thấy đoạn văn này có vẻ đẹp như khi đọc bằng tiếng Nga đâu, vì ngữ điệu tiếng Nga rất mềm mại, và các từ tiếng Nga không đơn âm tiết như tiếng Việt, vì vậy xử lý như trên để đoạn văn vừa có hình ảnh vừa có nhạc điệu cũng không phải là hỏng. Và cái cụm từ "chòm lá xanh mơn mởn" thay thế cho đại từ"chúng" cũng không có gì là sai, vì chính là để nói về những cành lá mà tác giả đã nói ở trên. Đây chỉ là một cách xử lý quen thuộc trong dịch để câu văn không cụt ngủn thôi. Có những khi dịch để bám sát theo ngôn ngữ mà vẫn chuyển tải được nội dung và giá trị nghệ thuật là điều không làm nổi, nên dịch giả đành chọn lấy một giải pháp tối ưu thôi. Thực sự nếu bạn là người đam mê và vô cùng bất bình với bản dịch này, hãy thử sức xem, liệu có vượt qua nổi những chướng ngại tương tự với hàng nghìn trang sách hay không.

    ReplyDelete
  12. Tôi nghĩ bạn đã không chịu khó đọc bản tiếng Nga, hay ít nhất là đọc bài điểm sách của Wood trên The New Yorker mà tôi có nhắc đến. Tôi dẫn lại ví dụ mà ở bài điểm sách của Wood nói đến để thấy rằng lặp từ là một nghệ thuật viết văn của Tolstoy mà bản dich của Cao Xuân Hạo cũng như các bản dịch tiếng Anh trước đây đã loại bỏ (phê bình bản dịch tiếng Anh có thể xem phê bình của Nabocov):
    - Nguyên bản tiếng Nga:
    Целый день был жаркий, где-то собиралась гроза, но только небольшая тучка брызнула на пыль дороги и на сочные листья. Левая сторона леса была темна, в тени; правая мокрая, глянцовитая блестела на солнце, чуть колыхаясь от ветра. Все было в цвету; соловьи трещали и перекатывались то близко, то далеко.[...]
    Старый дуб, весь преображенный, раскинувшись шатром сочной, темной зелени, млел, чуть колыхаясь в лучах вечернего солнца. Ни корявых пальцев, ни болячек, ни старого недоверия и горя, -- ничего не было видно. Сквозь жесткую, столетнюю кору пробились без сучков сочные, молодые листья, так что верить нельзя было, что этот старик произвел их. "Да, это тот самый дуб", подумал князь Андрей, и на него вдруг нашло беспричинное, весеннее чувство радости и обновления.
    Wood trong bài điểm sách đã phân tích về tính từ сочный lặp lại 3 lần, và ý nghĩa của chúng.
    - Bản dịch tiếng Việt hoàn toàn không có sự lặp lại này. Lúc đầu là "xanh mọng", sau đó thành "xum xuê" và "xanh tươi" [đó là chưa kể nhét thêm chữ "những chòm lá xanh mơn mởn ấy" vào văn Tolstoy]
    Suốt hôm trời oi bức. Đâu đây một trận giông đang sửa soạn kéo đến, nhưng chỉ có một đám mây đen nhỏ hắt mấy giọt mưa trên bụi đường và trên khóm lá xanh mọng. Phía bên trái, cánh rừng tối sẫm với những bóng cây rợp mát; phía bên phải, thì ẩm ướt, bóng lộn, lá cây óng ánh dưới nắng, chỉ khẽ đung đưa trong gió nhẹ. Cảnh vật đều nở hoa; có tiếng hoạ mi thánh thót khi xa khi gần.[...]
    Cây sồi già bây giờ đã đổi mới hẳn, toả rộng thành một vòm lá xum xuê thẫm màu, đang như say sưa ngất ngây, khẽ đung đưa trong ánh nắng chiều. Không còn thấy những ngón tay co quắp, những vết sứt sẹo, vẻ ngờ vực và buồn rấu trước kia cũng không còn dấu vết. Xuyên qua lớp vỏ cứng già hàng thế kỷ, những đám lá non xanh tươi đã đâm thẳng ra ngoài. Thật khó lòng tin được rằng chính cây sồi cằn cỗi kia đã sinh ra những chòm lá xanh mơn mởn ấy.
    "Phải chính cây sồi dạo trước" - Công tước Andrey nghĩ, và chàng bỗng vô cớ có một cảm giác vui mừng, sảng khoái, tưởng chừng như mỗi tế bào trong mình đã đổi mới, sống lại.

    ReplyDelete
  13. Tôi chắc entry này dành cho những người dịch sách vì người đọc truyện dịch như tôi (đối tượng phục vụ của các bạn) không thể nào kiểm định được bản dịch là chính xác hay không chính xác (dĩ nhiên rồi:)) Tôi có khen hay dở cũng chỉ là trên một vài tiêu chí cơ bản và thông thường. Vậy có cách nào bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng (là những người như tôi) không, đọc entry này tôi cảm thấy bị mất mát ghê quá.

    ReplyDelete
  14. Khi đọc CTHB tôi hầu như không thấy sự có mặt của người dịch (có phải đấy cũng là một thành công của dịch giả) chỉ cảm giác văn rất trong sáng và rất Nga, tôi cũng nghĩ Cao Xuân Hạo và Hòang Thiếu Sơn là những bậc cao thủ trong làng dịch thuật, thế mà có khi cũng phải dịch lướt, dịch lạc xa thì những bản dịch khác có bao nhiêu phần tin được. Đúng là đáng nhẽ phải có bộ phận phê bình dịch thuật thì người đọc mới biết đường mà lần.
    Với lại sao các dịch giả không làm việc theo ê-kíp như các cụ CXH HTS ngày trước nhỉ. Lập hẳn một công ty chuyên dịch thuật, tôi thấy dịch theo từng công đọan và nhiều người dịch (nói chung là hơn một người) chắc chắn sẽ chất lượng hơn, nhất là chạy kịp tiến độ để không mất thời gian tính của tác phẩm (đang hot trên thị trường)

    ReplyDelete
  15. Chả có gì là chắc như bác sonata tưởng cả.

    ReplyDelete