Vẻ đẹp của vật lý

Cách đây gần hai tuần tôi có nhắc đến hiệu ứng từ trở khổng lồ khi viết về khả năng lãng quên, về tương lai đánh mất khả năng lãng quên của con người. Hôm nay Giải thưởng Nobel Vật lý vinh danh chính hiệu ứng từ trở khổng lồ mà tôi nói đến. Truyền thông lại có dịp tán dương các khám phá vĩ đại, những ứng dụng to lớn đã mang lại biết bao tiện ích cho con người. Chắc không ai sẽ nói đến cái tương lai u ám học lãng quên đấy.

Tôi sẽ không nói đến những lợi ích hay cái tương lai có thể xảy ra kia. Tôi nói về vẻ đẹp của vật lý, cái vẻ đẹp mà không mấy ai cảm nhận được. Hiện tượng điện và từ được con người biết tới từ thời cổ đại. Phát minh la bàn của người Trung quốc là một ví dụ về từ tính. Việt sử còn ghi chuyện bộ tộc Việt Thường dâng chim trĩ trắng cho nhà Chu và lạc mất đường về. Nhà Chu phải làm xe chỉ nam để đưa đoàn sứ thần về nước. Vẻ đẹp cổ điển của điện từ được biểu diễn qua các phương trình Maxwell. Đây là một trong các phương trình đẹp nhất trong lịch sử tri thức của nhân loại. Chúng liên hệ những bản chất điện và từ, thoạt nhìn có vẻ khác nhau vào một thể thống nhất. Tuy vậy, bản chất của từ tính phải đến tận thế kỷ 20 mới được hiểu một cách toàn diện. Bản chất của từ tính là một bản chất lượng tử. Một khái niệm lượng tử mới, spin, được đưa ra. Spin cùng với điện tích tạo thành hai mặt, mang tính từ và điện cho các hạt tải, những điện tử. Hiệu ứng từ trở chính là hiệu ứng thể hiện hai đặc tính cơ bản, điện tích và spin, đồng thời. Nhưng thông thường hiệu ứng từ trở này nhỏ, không tạo ra những đặc điểm nổi trội. Một đặc tính không tạo ra được sự khác biệt lớn, không tạo ra những chấn động, mãi mãi không là vẻ đẹp.Từ trở khổng lồ là một hiện tượng nổi trội, một vẻ đẹp trở nên rực rỡ đã tạo ra những khác biệt lớn, những khác biệt chấn động, cực kỳ cuốn hút mà chỉ ở thế kỷ 20 mới có khả năng tạo ra và khám phá. Bởi vì nó không tồn tại tự nhiên, mà là do con người tạo ra bằng những kỹ thuật lớp mỏng, mỏng hơn cả cánh bướm, hơn lớp nước hồ thu, và hơn cả làn môi của người con gái. Sự mỏng manh như vệt nắng đầu thu đấy lại tạo ra được hiện tượng cách trở khổng lồ. Thiên nhiên đã lồng gì vào trong khối óc con người, thật không thể biết được và không thể tưởng được. Chỉ vẻ đẹp là hiện thực và dễ cảm.

Giải thưởng Nobel vật lý năm nay có đóng góp của một con người đất Việt. Đó là F. Nguyen Van Dau. Tôi không biết ông là ai, nhưng họ Nguyen chắc chắn là họ của một người Việt Nam. Nhìn thấy tên người Việt Nam giữa những đồng tác giả cho công trình được giải thưởng Nobel, cho dù đóng góp có nhỏ bé thế nào đi chăng nữa, không khỏi không xúc cảm. Trên con đường đi tìm những vẻ đẹp tự nhiên đấy, những dấu chân Việt đã bắt đầu lưu dấu.