Đọc sách: Trên đỉnh dốc của Lê Ngọc Mai

Tên sách: Trên đỉnh dốc
Tác giả: Lê Ngọc Mai
Nhà xuất bản: Pi C&E và Hội nhà văn (2006)

Những mảnh khảm trên bức tranh khoa học Việt Nam

Trên đỉnh dốc viết về các nhà khoa học Việt Nam, chính xác hơn về những mảnh đời của một số nhà nghiên cứu khoa học. Đó là Thái, Sơn, Khang, Thùy, là ông Cao, giáo sư Trường, viện sĩ Trương Cự Phong. Cuốn tiểu thuyết không phải là tiểu sử cuộc đời trọn vẹn của các nhà khoa học, mà chỉ là những đoạn đời trong bức tranh khoa học Việt Nam không đa màu, đa sắc nhưng đầy đa đoan phức hợp. Đấy là thân phận con người, đấy là sự tha hóa, đấy là những ảo tưởng, đấy là những toan tính, mưu mô. Tất cả tề tựu trong một cuốn tiểu thuyết.

Trong bức tranh ảm đạm của nền khoa học Việt Nam đó, nổi bật lên trên tất cả là đặc tính kitsch của các nhân vật. Họ là những con người kitsch - kitschmensch - những người có nhu cầu kitsch. Kundera định nghĩa nhu cầu kitsch của con người như sau: "đấy là cái nhu cầu tự nhìn mình trong tấm gương dối trá làm đẹp người lên và tự nhận ra mình trong đó với một sự thỏa mãn đầy xúc động." Đó là viện sĩ Trương Cự Phong với hàng tá danh hiệu rởm. Đó là Thái với tình thế trớ trêu đã tự tha hóa mình trong danh tiếng vốn không có. Đó là Khang với nỗ lực cố gắng thoát ra khỏi tấm gương nịnh mặt ma quái. Có thể nói hình tượng tấm gương nịnh mặt là một thành công của tiểu thuyết. Tấm gương nịnh mặt là một hình ảnh trực quan rõ ràng nhất của tình thái kitsch. Nụ cười đắc thắng của tấm gương nịnh mặt đối với Khang đã chấm dứt những cố gắng thoát ra khỏi tình trạng kitsch của các nhân vật.

Nhược điểm của cuốn tiểu thuyết là các nhân vật không có các kết nối nội tại. Họ như những hạt cát vo lại trong một nắm tay mà nếu chỉ cần xòe tay ra là các hạt cát sẽ rã ra thành từng hạt một. Nếu tách các nhân vật ra, ta sẽ có các tiểu truyện của Thái, của Sơn, của Thùy, của Khang. Giữa các tiểu truyện này không hề có chung cấu trúc nội tại của tiểu thuyết. Tác giả đã cố gắng đưa cái hài hước vào trong tiểu thuyết, nhưng không được thành công. Cuốn tiểu thuyết cũng chưa xây dựng được các tình thế nhân sinh mà các nhân vật trong đó qua các tình thế đấy phác lộ bản tính của mình. Đó là những điểm kém hấp dẫn của Trên đỉnh dốc.