Đọc sách: Những lối đi dưới hàng cây tăm tối của I. Bunin

Tên truyện: Những lối đi dưới hàng cây tăm tối
Tác giả: Ivan Bunin
Dịch giả: Hà Ngọc
Nhà xuất bản: Nhã Nam và Văn học (2005)

Đây là tập truyện ngắn cuối cùng của Bunin, nhà văn Nga đầu tiên đoạt giải Nobel về văn học. Bunin viết những truyện ngắn này khi ông đang lưu vong ở Pháp, xa nước Nga của ông. Đó là tập truyện về tình yêu, thấm đẫm chất thơ và tâm hồn Nga. Dù xa cách nước Nga, Bunin luôn tự nhận mình "tôi là một con người rất Nga, dù bao nhiêu năm tháng cũng không mất đi được." Bunin sáng tác những truyện ngắn này khi ông đã ở tuổi xế chiều trên con đường nghệ thuật của mình. Thế nhưng Bunin nhận định rằng tập truyện ngắn này là "những tác phẩm hoàn thiện nhất về tài nghệ của mình". Đấy không phải là sự suy tàn nghệ thuật, mà là độ chín đỉnh cao của nghệ thuật.

Điều đáng tiếc, tập truyện ngắn này do Nhã Nam xuất bản đã không còn cấu trúc nguyên vẹn của tập truyện. Trong Tuyển tập Bunin gồm 4 tập xuất bản ở Matxcơva năm 1988, tập truyện Những lối đi dưới hàng cây tăm tối gồm 3 phần có 37 truyện ngắn. Tập truyện do Nhã Nam xuất bản chỉ có 15 truyện, trong số đó lại có những truyện được Bunin công bố trước đó, ví dụ như truyện Những quả táo Antonov viết từ năm 1900. Chỉ có 5 truyện ngắn cuối cùng trong tập truyện do Nhã Nam xuất bản là nằm trong tập Những lối đi dưới hàng cây tăm tối. Đây có thể coi là lỗi lớn của nhà xuất bản, đã xuất bản một tập truyện bị ăn bớt và thay đổi mà không thông báo cho độc giả biết. Lỗi lầm này đã khiến độc giả không thể thưởng thức một tập truyện trọn vẹn do Bunin sáng tác khi đã ở độ chín của tài năng.

Những lối đi dưới hàng cây tăm tối là tên một truyện ngắn trong tập truyện. Tên truyện ngắn này được cảm hứng từ hai câu thơ của Ogaev: "Tứ phía tầm xuân nở hoa đỏ thắm / Song những lối đi vẫn tăm tối dưới hàng cây đoạn âm u". Truyện kể về một vị tướng tình cờ gặp lại người yêu của mình ba mươi nhăm năm trước tại một quán trọ bên đường giữa mùa thu ẩm ướt những lối đi dưới hàng cây tăm tối và những cỗ xe ngựa vấy bùn. Câu chuyện thật trong trẻo và nhẹ nhàng, như đối nghịch lại với tăm tối và nặng nề của những cỗ xe trên những lối đi dưới hàng cây. Vị tướng cảm thấy mối tình đã qua, thời gian đã qua "là những giây phút tươi đẹp nhất" của cuộc đời ông. Nhưng ông lại không hối lỗi và cũng không muốn quay về cái thủa xa xưa dĩ vãng đó nữa. "Mọi sự đều qua đi cả ... Cả tình yêu, cả tuổi trẻ - tất, tất thảy", "Điều mà ta hồi tưởng lại, sẽ chỉ như dòng nước đã trôi qua." "Dòng nước đã trôi qua", có cái gì dịu dàng, có cái gì quyến rũ, có cái gì để nhớ, để thương hơn thế?