Tiểu thuyết cũng giống như một bản nhạc có cấu trúc xác định. Khi nghe một bản nhạc, thông thường người nghe bị âm thanh lôi cuốn, rung động và cảm thụ âm nhạc mà không nhất thiết phải biết đến cấu trúc của bản nhạc. Nhưng nếu như người nghe nắm bắt vững chắc cấu trúc của bản nhạc, việc thưởng thức bản nhạc sẽ đạt tới mức độ sâu sắc và quá trình cảm thụ âm nhạc sẽ trở nên tuyệt mỹ. Cũng giống như vậy, một cuốn tiểu thuyết có thể lôi cuốn người đọc và người đọc không cần thiết phải biết đến cấu trúc của cuốn tiểu thuyết mà vẫn thưởng thức được. Nhưng nếu người đọc khám phá được cấu trúc của cuốn tiểu thuyết thì việc thưởng thức cuốn tiểu thuyết sẽ trở nên sâu sắc, trọn vẹn và cực kỳ hấp dẫn. Cũng giống như bạn thăm quan một tòa lâu đài, vẻ đẹp của các phòng ốc của tòa lâu đài lôi cuốn bạn đi từ phòng này sang phòng khác. Nhưng nếu bạn không biết kiến trúc của tòa lâu đài, bạn có thể lạc lối trong đó và không thể thưởng thức trọn vẹn vẻ đẹp của tòa lâu đài.
Cuốn tiểu thuyết Những kẻ thiện tâm của Littell có cấu trúc tương đối dễ nhận thấy. Đề mục các chương của cuốn tiểu thuyết giúp người đọc có thể xác định cấu trúc của cuốn tiểu thuyết. Các chương có tên lần lượt là: Toccata, Allemande, Courante, Sarabande, Menuet, Air, Gigue. Ngoại trừ chương đầu tiên Toccata, các chương còn lại mang tên các khúc nhạc múa và tạo thành một tổ khúc cho dàn nhạc. Air tuy không phải là nhạc múa nhưng trong các tổ khúc Air cũng được đưa vào làm tăng tính biểu cảm. Toccata thông thường không nằm trong cấu trúc của tổ khúc. Toccata đóng vai trò của một Prelude, khúc dạo đầu, của một bản Fugue. Toccata khác Prelude của một tổ khúc ở chỗ Toccata có cấu trúc của bản Fugue, có nghĩa là Toccata có cấu trúc phức điệu. Như vậy có thể thấy ở đây, chương đầu tiên, Toccata, vừa đóng vai trò của một Prelude của một tổ khúc, vừa thông báo tính chất phức điệu sẽ xuất hiện trong tổ khúc. Cấu trúc tổ khúc này rất giống các tổ khúc Baroque với những đại diện như Couperin, Rameau, Bach. Những kẻ thiện tâm, như vậy, là một tổ khúc phức điệu.
Chương đầu tiên của cuốn tiểu thuyết, Toccata, cho thấy nó đóng vai trò của một Prelude, trong âm nhạc là khúc dạo đầu, trong tiểu thuyết là chương giới thiệu hay chương mở đầu. Chương này giới thiệu về nhân vật chính duy nhất của tác phẩm. Nhưng khác với các chương mở đầu thông thường thường thấy, chương này gần như tổng kết cả cuốn tiểu thuyết, cả cuộc đời của nhân vật chính. Các ý cơ bản trong cuốn tiểu thuyết lần lượt xuất hiện trong chương này như những bè xuất hiện trong một bản Toccata. Bè về chiến tranh, về tiêu diệt người Do Thái, bè về cuộc sống riêng tư với những uẩn khúc của nhân vật. Các bè - chủ đề này cho thấy chương đầu tiên có cấu trúc khá chính xác với hình thức phức điệu của Fugue. Các bè này sẽ lần lượt được mô phỏng tái lập ở các chương sau. Sự nhắc lại nhiều lần một ý cơ bản - chủ đề hay bè - cho phép khai thác hình tượng đặc biệt sâu sắc và toàn diện với những đặc điểm, trạng thái, màu sắc khác nhau của nó. Sự tăng dần cường độ và mở rộng phạm vi của bè tạo cho tác phẩm một hình thức phức điệu có sức phát triển nội tại độc đáo. Đây chính là đặc điểm rất lôi cuốn, hấp dẫn của Những kẻ thiện tâm.
Với cấu trúc của một tổ khúc, các chương tiếp theo của cuốn tiểu thuyết cũng có cấu trúc tương phản. Trong âm nhạc Allemande có nhịp điệu chậm vừa, Courante có nhịp điệu sinh động, Sarabande có nhịp điệu rất chậm, Gigue có nhịp điệu rất nhanh. Trong Những kẻ thiện tâm, chương hai, Allemande, khá dài, chậm rãi kể về những ngày đầu của chiến tranh trên đất Nga, về vấn đề Do Thái nảy sinh ở phần đất chiến tranh này. Chương tiếp theo, Courante, ngắn hơn nhiều kể về cuộc chiến sa lầy ở Stalingrad, như một tương phản với chương trước nó, Allemande. Chương tiếp theo, Sarabande, cũng ngắn, nhưng nhịp điệu của nó rất chậm, xoay quanh những ngày tháng vô vị dưỡng thương, kiếm việc, nhưng trong cái vô vị đó một hành vi tội ác khủng khiếp nhất đã xảy ra. Chương cuối cùng, Gigue, kết thúc rất nhanh như vừa mới bắt đầu. Cuốn tiểu thuyết kết thúc rất đột ngột như kết thúc của điệu múa Gigue. Chương thứ 5 là Menuet điệu múa vòng khá dài. Điệu Menuet lộng lẫy, trịnh trọng mang tính thượng lưu. Chương này trong cuốn tiểu thuyết trình bày những hoạt động của nhân vật chính ở tầm cao, không trực tiếp hành động dẫn đến tội ác, nhưng tính tàn bạo lạnh lùng vẫn tràn ngập các trang sách. Giữa các chương mang tính chất nhạc múa, chương thứ 6, Air, là một chuyển biến rất đặc sắc. Trong âm nhạc, Air là một hình thức ca khúc, làm nhiệm vụ diễn tả nội tâm, tư tưởng, tình cảm của nhân vật. Air không có xu hướng truyền đạt quá trình diễn biến tâm lý tới tất cả sắc thái mâu thuẫn và thăng trầm của nhân vật. Air chỉ nói lên điều chủ yếu, cốt lõi, cơ bản nhất của tư tưởng, tình cảm của nhân vật. Trong cuốn tiểu thuyết, chương này rất ngắn, và đúng là một khúc ca, Air, về tình cảm của nhân vật - tình yêu.
Cuốn tiểu thuyết Những kẻ thiện tâm của Littell có cấu trúc tương đối dễ nhận thấy. Đề mục các chương của cuốn tiểu thuyết giúp người đọc có thể xác định cấu trúc của cuốn tiểu thuyết. Các chương có tên lần lượt là: Toccata, Allemande, Courante, Sarabande, Menuet, Air, Gigue. Ngoại trừ chương đầu tiên Toccata, các chương còn lại mang tên các khúc nhạc múa và tạo thành một tổ khúc cho dàn nhạc. Air tuy không phải là nhạc múa nhưng trong các tổ khúc Air cũng được đưa vào làm tăng tính biểu cảm. Toccata thông thường không nằm trong cấu trúc của tổ khúc. Toccata đóng vai trò của một Prelude, khúc dạo đầu, của một bản Fugue. Toccata khác Prelude của một tổ khúc ở chỗ Toccata có cấu trúc của bản Fugue, có nghĩa là Toccata có cấu trúc phức điệu. Như vậy có thể thấy ở đây, chương đầu tiên, Toccata, vừa đóng vai trò của một Prelude của một tổ khúc, vừa thông báo tính chất phức điệu sẽ xuất hiện trong tổ khúc. Cấu trúc tổ khúc này rất giống các tổ khúc Baroque với những đại diện như Couperin, Rameau, Bach. Những kẻ thiện tâm, như vậy, là một tổ khúc phức điệu.
Chương đầu tiên của cuốn tiểu thuyết, Toccata, cho thấy nó đóng vai trò của một Prelude, trong âm nhạc là khúc dạo đầu, trong tiểu thuyết là chương giới thiệu hay chương mở đầu. Chương này giới thiệu về nhân vật chính duy nhất của tác phẩm. Nhưng khác với các chương mở đầu thông thường thường thấy, chương này gần như tổng kết cả cuốn tiểu thuyết, cả cuộc đời của nhân vật chính. Các ý cơ bản trong cuốn tiểu thuyết lần lượt xuất hiện trong chương này như những bè xuất hiện trong một bản Toccata. Bè về chiến tranh, về tiêu diệt người Do Thái, bè về cuộc sống riêng tư với những uẩn khúc của nhân vật. Các bè - chủ đề này cho thấy chương đầu tiên có cấu trúc khá chính xác với hình thức phức điệu của Fugue. Các bè này sẽ lần lượt được mô phỏng tái lập ở các chương sau. Sự nhắc lại nhiều lần một ý cơ bản - chủ đề hay bè - cho phép khai thác hình tượng đặc biệt sâu sắc và toàn diện với những đặc điểm, trạng thái, màu sắc khác nhau của nó. Sự tăng dần cường độ và mở rộng phạm vi của bè tạo cho tác phẩm một hình thức phức điệu có sức phát triển nội tại độc đáo. Đây chính là đặc điểm rất lôi cuốn, hấp dẫn của Những kẻ thiện tâm.
Với cấu trúc của một tổ khúc, các chương tiếp theo của cuốn tiểu thuyết cũng có cấu trúc tương phản. Trong âm nhạc Allemande có nhịp điệu chậm vừa, Courante có nhịp điệu sinh động, Sarabande có nhịp điệu rất chậm, Gigue có nhịp điệu rất nhanh. Trong Những kẻ thiện tâm, chương hai, Allemande, khá dài, chậm rãi kể về những ngày đầu của chiến tranh trên đất Nga, về vấn đề Do Thái nảy sinh ở phần đất chiến tranh này. Chương tiếp theo, Courante, ngắn hơn nhiều kể về cuộc chiến sa lầy ở Stalingrad, như một tương phản với chương trước nó, Allemande. Chương tiếp theo, Sarabande, cũng ngắn, nhưng nhịp điệu của nó rất chậm, xoay quanh những ngày tháng vô vị dưỡng thương, kiếm việc, nhưng trong cái vô vị đó một hành vi tội ác khủng khiếp nhất đã xảy ra. Chương cuối cùng, Gigue, kết thúc rất nhanh như vừa mới bắt đầu. Cuốn tiểu thuyết kết thúc rất đột ngột như kết thúc của điệu múa Gigue. Chương thứ 5 là Menuet điệu múa vòng khá dài. Điệu Menuet lộng lẫy, trịnh trọng mang tính thượng lưu. Chương này trong cuốn tiểu thuyết trình bày những hoạt động của nhân vật chính ở tầm cao, không trực tiếp hành động dẫn đến tội ác, nhưng tính tàn bạo lạnh lùng vẫn tràn ngập các trang sách. Giữa các chương mang tính chất nhạc múa, chương thứ 6, Air, là một chuyển biến rất đặc sắc. Trong âm nhạc, Air là một hình thức ca khúc, làm nhiệm vụ diễn tả nội tâm, tư tưởng, tình cảm của nhân vật. Air không có xu hướng truyền đạt quá trình diễn biến tâm lý tới tất cả sắc thái mâu thuẫn và thăng trầm của nhân vật. Air chỉ nói lên điều chủ yếu, cốt lõi, cơ bản nhất của tư tưởng, tình cảm của nhân vật. Trong cuốn tiểu thuyết, chương này rất ngắn, và đúng là một khúc ca, Air, về tình cảm của nhân vật - tình yêu.
Bác đọc thật kỹ và tinh! Dù ở tiểu thuyết thì cấu trúc, thi pháp là quan trọng nhất, nhưng thú thực ở cuốn này em thấy tác giả gia công quá kỹ và đề cao tính hình thức hơi nhiều. Vì vậy em không thấy cuốn này là quá hay.
ReplyDelete