Về phương pháp nghiên cứu tiểu thuyết

Bakhtin có công trình mang tên Sử thi và tiểu thuyết. Dưới cái tên này là dòng chữ Về phương pháp nghiên cứu tiểu thuyết được để trong ngoặc đơn. Tôi đang ngó nghiêng bản ebook của công trình này. [Không biết có ai đã dịch ra tiếng Việt chưa?] Bakhtin cho rằng nghiên cứu tiểu thuyết như nghiên cứu thể loại. Mở đầu ông viết: "Nghiên cứu tiểu thuyết như thể loại có đặc tính đặc biệt khó khăn. Đó là do đặc điểm của chính đối tượng: tiểu thuyết là thể loại đứng riêng và vẫn chưa hoàn thiện. Các lực lượng hình thành thể loại tác động vào mắt chúng ta: sự ra đời và hình thành thể loại tiểu thuyết được diễn ra dưới toàn bộ ánh sáng của thời kỳ lịch sử. Nòng cốt thể loại tiểu thuyết vẫn còn xa mới vững chắc, và chúng ta vẫn chưa thể tiên đoán được tất cả các khả năng tạo hình của nó." Bakhtin viết rằng: "Tôi tìm ra ba đặc điểm cơ bản, phân biệt về nguyên tắc tiểu thuyết với tất cả các thể loại còn lại: 1) tính ba chiều phong cách của tiểu thuyết, liên quan với nhận thức đa ngữ thể hiện trong nó; 2) sự thay đổi then chốt các tọa độ thời gian của mẫu văn học trong tiểu thuyết; 3) một vùng kết cấu mới của mẫu văn học trong tiểu thuyết, chính là vùng tiếp xúc cực đại với hiện tại trong sự chưa hoàn thiện của nó."

Tôi ngó nghiêng công trình này của Bakhtin vì thứ nhất nó có sẵn trên mạng, không tốn tiền mua; thứ hai tôi đang đặt ra câu hỏi làm thế nào để xác định một tiểu thuyết là dở, và tổng quát hơn, ví dụ như tại sao dòng chick lit thường bị coi là một thể loại tiểu thuyết "không cao" (tôi không biết dùng từ gì cho chính xác, nhưng "cao" ở đây không phải là đối nghịch của "hạ" như dòng khiêu dâm chẳng hạn). Cái gì đã xác định chúng như vậy? Cấu trúc phong cách của chúng như thế nào và tại sao với cấu trúc phong cách như vậy thì tiểu thuyết lại dở?

Tôi chưa đọc tác phẩm nào của dòng chick lit, nhưng đã đọc Trên đỉnh dốc của Lê Ngọc Mai [tôi không biết tiểu thuyết này có phải thuộc dòng chick lit không, nhưng tôi tin chắc rằng tác giả của nó sẽ bảo là không phải, và việc coi nó thuộc dòng chick lit có thể là đã làm thương tổn tác giả của tiểu thuyết và nằm ngoài ý muốn của tôi], và xem khối phim của Quỳnh Dao (Hoàn Châu cách cách, vẫn còn nhớ bài hát gì đó của Hương Phi). Nhưng mà nghiên cứu Trên đỉnh dốc trong ánh sáng của thể loại cũng khó. Chưa biết phải bắt đầu từ đâu. Nhưng tôi cho rằng việc phân loại dòng chick lit dựa trên đặc điểm là tác phẩm viết dành riêng cho phụ nữ ở một lứa tuổi nào đó là không được và không mang tính học thuật. Và ngay cả ở đặc điểm này cũng không rõ ràng. Ai hay cái gì sẽ quy định đặc điểm này? Tất nhiên không phải là tác giả, nhà xuất bản hay độc giả. Cái có thể chỉ có thể là cấu trúc phong cách của tác phẩm. Vậy những đặc điểm nào của cấu trúc phong cách sẽ quy tác phẩm vào dòng chick lit? Tôi nghĩ rằng có lẽ phải biết tâm sinh lý của phụ nữ ở lứa tuổi đó mới xác định được đặc điểm của cấu trúc phong cách tác phẩm.