Xem kịch: Bài ca đất nước của Tào Mạt

Vở kịch này tôi đã xem hai lần: một lần hồi còn nhỏ và một lần gần đây. Đều do đoàn kịch của Tổng cục Chính trị diễn. Lần gần đây không diễn hết cả ba phần và tôi cảm thấy dường như kém hơn xưa. Không biết có phải chỉ là tưởng tượng ra thế thôi hay ký ức của thời gian đã mất bao giờ cũng đẹp hơn, quyến rũ hơn, và tao ngộ lần hai không bao giờ được như cái thưở ban đầu, không được như cái ảo ảnh của sự trở về lớn lao đầy huyễn tưởng mà Kundera đã viết :"Những từ này, lặp lại, tạo ra một sức hút tận cõi lòng sâu thẳm của Irena, cô thấy chúng được viết hoa: Sự Trở Về Lớn Lao. Cô bỏ đi những do dự của mình: cô say đắm với những hình ảnh chợt khuấy lên từ những quyển sách cô đã đọc từ lâu, từ những bộ phim, từ ký ức của chính cô, và có thể cả từ ký ức của tổ tiên cô: đứa con lưu lạc trở về nhà với mẹ già của mình; trở về mảnh đất thân thương mà số mệnh ác nghiệt đã đẩy anh ra khỏi đó; nhà cửa ruộng nương mà chúng ta mang mãi trong lòng; con đường mòn được phát hiện lại vẫn đánh dấu bằng những dấu chân quên lãng của tuổi thơ; Odysseus trông thấy hòn đảo của mình sau những năm tháng lang thang; sự trở về, sự trở về, điều kỳ diệu tuyệt vời của sự trở về."

Lúc nhỏ xem Bài ca đất nước không hiểu "nhị hoa diện" là gì. Đến khi đọc tạp văn của Lỗ Tấn mới biết. Sự thâm thúy quy ước của kinh kịch lại rất hợp với chèo đầy ước lệ. Có lẽ xem chèo là thưởng thức những quy ước và ẩn dụ. Đó là tính kịch của chèo. Bài ca đất nước khó có thể nói là được xây dựng theo quan điểm Marxist. Tinh thần nghệ thuật Marxist là tinh thần thế giới, như Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản viết: "Những thành quả của hoạt động tinh thần của một dân tộc trở thành tài sản chung của tất cả các dân tộc. Tính chất đơn phương và phiến diện dân tộc ngày càng không thể tồn tại được nữa; và từ những nền văn học dân tộc và địa phương, muôn hình muôn vẻ, đang nảy nở ra một nền văn học toàn thế giới." (mấy chữ cuối này giống hệt Goethe) (Cũng có những điều mỉa mai khi ngày nay có những người muốn xướng lên một nền văn chương thế giới, một tinh thần thế giới, cứ như là một cái gì đó rất mới mẻ, một phục hưng lại Goethe, một thứ rất hiện đại và đặc biệt phải quên Marx.) Bài ca đất nước ca ngợi tinh thần chống ngoại xâm, chống tham quan lại nhũng. Những phá Tống, bình Chiêm hẳn không thể nào lại là một tinh thần thế giới. Ngược lại đó chính là "tính chất đơn phương và phiến diện dân tộc", một tính chất phi Marxist. Ở Bài ca đất nước cũng không có những mâu thuẫn giai cấp đối kháng, trái lại ở đó là sự đoàn kết toàn dân để xây dựng và củng cố một vương triều đầy quyền uy và vững chắc.

Tính trào phúng của Bài ca đất nước rất cao, phát huy được các ưu thế trào phúng của chèo. Tiếng cười vừa dân gian, vừa thâm sâu, mang những ước lệ và ẩn dụ cho thời hiện tại.

Tuy nhiên Bài ca đất nước cũng có những nhược điểm. Nhược điểm lớn nhất là đã đẩy các chi tiết lịch sử đi quá xa. Hoàng hậu Thượng Dương trở thành một nhân vật phản diện. Tôi cảm thấy cách xây dựng này không được hay. Có lẽ một vở kịch hiện đại phải là một vở kịch vượt qua được khuôn khổ phân chia giới tuyến chính diện/phản diện.